Қазақстандағы ителгі популяциясы
Жоба туралы
Мәселе
Ителгі (Falco cherrug) - бір кездері Қазақстан аумағында кең таралған, бірақ соңғы жылдары өте сирек кездесетін, ал кейбір аумақтарда мүлдем жойылып кеткен түрге айналған ірі, ұя салатын, ұшатын және қыстайтын сұңқар. Бүгінгі таңда ителгі саны азайып бара жатқан "жойылып кету қаупі төнген" мәртебесі бар IUCN халықаралық парағына кіреді. Сондай-ақ, ителгі Қазақстанның сирек кездесетін және Құрып кету қаупі төнген жануарлар түрлерінің тізіміне енгізілген. Кейбір деректер бойынша Қазақстанда ителгі саны 90% - дан астам азайды. Соңғы жылдары Қазақстанда осы түрдің санын кешенді есепке алу жүргізілген жоқ.
Түрге қауіп
Ителгі санының азаюының негізгі себебі сұңқар аулау мақсатында қайта сату үшін парсы шығанағы елдеріне заңсыз аулау және контрабанда болып табылады. Мәселен, БАӘ табиғат қорғау ведомствосының мәліметі бойынша, араб елдерінде балобанды жыл сайын алып қою тәртібі 6 825 - 8 400 құстар (Fox 2002, ERWDA 2003).
Ителгі популяциясының санына теріс әсер ететін екінші маңызды мәселе-оның қуаты 6-10 кВ әуе электр желілерінде (ЭЖ) электр тогының соғуынан қайтыс болуы.
Шешім
Біз көрсетілген екі мәселенің де шешімін табуға тырысамыз. Егер заңсыз аулау мәселесі бойынша құқық қорғау органдарымен үлкен жұмыс, сондай-ақ Қазақстаннан ителгіні заңсыз әкетуді жолға қойған ұйымдасқан қылмыстық топқа қарсы тұрудың қандай да бір нысаны қажет болса, онда ЭЖ-де құстардың өлімі мәселесі бойынша бейінді табиғат қорғау министрлігінде үйлестірілген және берік ұстаным жеткілікті.
Үкіметтің, ғылыми және азаматтық қоғамдастықтың назарын талап ететін жеке мәселе ителгі санын қалпына келтіру жөнінде шаралар қабылдау қажеттігі болып табылады. Сұңқар аулау мақсатында заңсыз аулаудың бір жаман ерекшелігі бар-негізінен үлкен аналықтар аулауға ұшырайды. Осы жағдайдың нәтижесінде табиғи ортадағы ителгінің жыныстық теңгерімсіздігі жойқын деңгейге жетті, бұл кезде кейбір топтардағы популяцияларды адамның араласуынсыз өздігінен қалпына келтіру мүмкін емес.
Қазақстанда сұңқарларды шығарудың қазіргі тәжірибесі қайта қарауды қажет етеді, өйткені олар көптеген тәуекелдерді көтереді және ақпарат жағынан жабық. Сұңқарлардың кез келген шығарылымы BRCC сарапшыларының пікірінше, бөтен түрлер мен кіші түрлерді енгізу тәуекелдерін, репродуктивті әлеуеті нөлдік құстарды табиғатқа шығару тәуекелдерін барынша азайтуға, сондай-ақ құстардың тіршілік етуіне және Қазақстанның табиғи жағдайларына бейімделуіне әсер ететін факторларды ескеруге тиіс.
BRCC Қазақстан аумағында ителгі санын қалпына келтірудің оңтайлы іс-шаралары мен тәсілдерін әзірлеу мақсатында бейінді табиғат қорғау министрлігімен, сондай-ақ ителгі реинтродукциялау мәселелеріне тартылған халықаралық ұйымдармен диалог құруға тырысады.
