ПАРСЫ барысы
Барыс (Panthera pardus) - Африка мен Азияның едәуір бөлігін қамтитын кең таралу аймағы бар жыртқыш сүтқоректілер отрядының мысық тұқымдасының бір түрі. Барыстың түр ішілік формаларының едәуір саны сипатталған. Оңтүстік-Батыс Азияда тұратын қабыландар осы аумақтың эндемикалық түршелеріне жатады, парсы барысы (Panthera pardus tulliana).
Парсы барысының Оңтүстік-Батыс Азиядағы тарихи ареалы (19 ғасырдың басына дейін) өте кең болды, дегенмен 19-20 ғасырларда адамның тікелей қудалауынан, тіршілік ету ортасының антропогендік деградациясынан және азық-түліктің азаюынан барыстың таралу аймағы мен санының тез қысқаруы байқалды. Парсы барсының қазіргі таралу аймағы өте бөлшектенген, оның шекарасында 21 популяция бар, олардың ең үлкені Иранда (550-ден 850-ге дейін) және Түркіменстанда (100-ге дейін) тұрады. Түршелердің жалпы саны 1000-1300-ден аспауы мүмкін.
ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ МӘРТЕБЕСІ
Халықаралық табиғатты қорғау одағының (IUCN) критерийлеріне сәйкес, парсы барысы Endangered - «жойылып кету қаупі төнген» санатқа жатады және жойылып кету қаупі төнген жабайы фауна мен флораның түрлерімен халықаралық сауда туралы конвенцияның (CITES) I қосымшасында көрсетілген. Парсы барысы мекен ететін барлық елдерде қорғалған және Қазақстанмен көршілес бірқатар мемлекеттердің: Ресей Федерациясының (2021), Түркіменстанның (2011) және Өзбекстанның (2009) Қызыл кітаптарына енгізілген.
20-ғасырдың соңына дейін мамандар Қазақстан аумағында бұл барысты тіркемеген. Дегенмен, соңғы онжылдықтарда Маңғыстау облысының аумағына көршілес Түрікменстаннан кем дегенде 4 барыстың енуі құжатталған, бұл парсы барыстарын 2021 жылы Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізуге негіз болды.
2020 жылы мамандар Қазақстан Республикасы парсы барысы бойынша 2021-2025 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын дайындап, Үкіметке ұсынды. Осы құжатпен танысу және парсы барысы және оны Қазақстанда сақтау мәселелері туралы толығырақ ақпарат алу үшін мына сілтемеге өтіңіз: PDF файлының орыс тіліндегі нұсқасы
Іс-шаралар жоспарында (2020) белгіленген мақсаттар мен міндеттер іс жүзінде 2023 жылы басталған Қазақстандағы барысты зерттеу және қорғау жөніндегі халықаралық жобаның негізі болды.
Бірлескен авторлар: Марк Пестов, Владимир Терентьев
